Kırklareli’nde Karacaibrahim Mahallesi Mustafa Kemal Bulvarı üzerinde küçük, içinde genellikle yaşlıların sohbet ettiği Kırklareli Otogarı’nın hemen karşısında bir park var. Adını Karagöz’den alan içinde birde heykelinin bulunduğu Karagöz Parkı her daim dolu. Peki parka adını veren Karagöz isimli kişi kim? Kırklarelilerin her gün belki birkaç kez önünden geçtiği Karagöz heykelindeki kişiyi çoğumuz meşhur Karagöz Hacivat gölge oyunundaki karakter olarak tanıyoruz. Kaynaklara göre asıl adı Kambur Bâli Çelebi olan Karagöz, Bursa’nın Orhaneli ilçesinin Karaoğlanlar Köyünden bir demirci ustası. Burada Karagöz, Sultan Orhan devrinde (1324-1362) Orhan Camii inşaatında demirci ustası olarak çalışmış. Cami inşaatında çalışan Karagöz ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacivat) arasında geçen nükteli konuşmaları dinlemek isteyen işçiler işi gücü bırakıp onların etrafında toplanır, bu yüzden de inşaat yavaş ilerlermiş. Bu durumu öğrenen padişah her ikisini de idam ettirmiş. (Bir rivayete göre ise Karagöz idam edilmiş, Hacivat ise hacca giderken yolda ölmüştür.) Daha sonra çok pişman olan padişahı teselli etmek isteyen Şeyh Küşteri başından beyaz sarığını çıkarıp germiş ve arkasına bir şema (ışık) yakarak ayağından çıkardığı çarıkları ile de Karagöz ve Hacivat’ın tasvirlerini canlandırıp nükteli konuşmalarını tekrar etmiş. Bu zamanla yayılmış her yerde oynatılır olmuş. Bu nedenle her yıl ilçede de “Geleneksel Orhaneli Karagöz Kültür Şenliği” düzenlenmektedir.
Orhaneli ilçesindeki heykel üzerinde ve Orhaneli Kaymakamlığında yer alan bu bilgilere ek olarak Kırklareli’ndeki Karagöz heykelinin üzerinde ise biraz daha farklı bilgilere ulaşıyoruz. Bu noktada Kırklareli’ndeki heykelin üzerinde Evliya Çelebi’nin aktardığı şu bilgi bulunuyor. “Karagöz, Kırklareli'nde söz sahibi, tanınmış bir kişi idi. Adına Sofyozlu Bali Çelebi derlerdi. Kambur Ahmet Efendi olarak da bilinirdi. Zeki, kibar, sözü geçen, sanatkâr bir halk adamı idi. Türk gölge oyununa adını verdi. 13'üncü yüzyılın sonu ile 14'üncü yüzyılın ilk yarısında yaşadı.”
Evliya Çelebi'nin kitabında Karagöz'ün Kırklareli de yaşadığına dair bilgiler bulunuyor. Evliya Çelebi'nin yazılarına göre Karagöz Kırklareli’de 14. yüzyılın sonları ile 15. yüzyılın başları arasında yaşamış olan marjinal kesimden bir sanatçıdır. Gerçek adının Sofyoz'lu Bali Çelebi olduğu söylenmektedir. (Sofyozlu Bali Çelebi’nin Bizans İmparatoru Konstantin’in seyisi olduğu bilgileri de bulunuyor). Bir demirci olan Karagöz'ün tarihte inşaat işçileri ve sanatkarlarıyla ün yapmış olan Vize'den olması olasıdır. Karagöz Osmanlı Devleti'nde itibarlı bir kişi olmalıdır çünkü çelebi rütbesi verilmiştir. Kırklareli'ne bağlı Demirköy demir ocaklarında çalışmış olduğu düşünülmektedir. Karagöz, özellikle 20. yüz yılda Kırklareli'nin kültürüne resmi olarak dahil edilmiştir. Her yıl düzenlenen kakava şenliklerine “Karagöz Kültür Sanat ve Kakava Şenlikleri adı verilmiş.
Kırklarelili mi yoksa Bursalı mı olduğu biraz muğlak olsa da Karagöz günümüzde gölge oyunu ile varlığını sürdürmeye, kültürümüzün bir parçası olmaya devam ediyor.
Kaynak: İstanbul Üniversitesi Türkiye Geleneksel Kültür Haritası Çalışması 2003-2005 Dönemi Kırsal Alan Çalışması (Nihat Dağlayan) / Efsaneden Gerçeği Kırklareli (Nazif Karaçam)
Haber/Foto: Ercan Bitti
