Kırklareli’de geçen günlük hayatın koşuşturması içinde insan pek çok noktayı atlıyor. Günün sakin saatlerinde şans eseri konusunda uzman biriyle iletişim etnografisi hakkında sohbet ettim.
Etnografi, Yunanca ethnos (insanlar) ve graphein (yazım, betimleme) kelimelerinden
oluşmaktadır. Etnografik çözümleme, belirli bir gruba ya da topluluğa ait sosyal ilişkilerin, öğrenilen ve paylaşılan inançların, değerlerin ve davranışların tanımlanması ve yorumlanmasıdır.
Burada vurgulanması gereken konu; etnografik çözümlemenin, tek başına bireyle değil topluluk duygusu içindeki bireylerle ilgilenmesidir.
Kültür, belli bir gruba ait kişiler tarafından öğrenilen ve paylaşılan inançlar, değerler ve davranışlardır. Bu durumda, televizyon ya da reklam gibi iletişim alanındaki işletmeler; televizyon programları izleyicileri, sosyal paylaşım ağları kullanıcıları ya da belirli bir markanın tüketicileri gibi gruplar; gazetecilik, dijital oyun tasarımcısı ya da halkla ilişkiler uzmanlığı gibi meslekler etnografik araştırmaların konusu olabilir.
Temel amaç, araştırmada yer alan belirli bir gruba ait kültürü çözümlemektir. Başka bir deyişle, araştırmada yer alan katılımcıların kullandıkları dil ve iletişim araçları, değerler, tutumlar, algılar, davranışlar ve paylaştıkları deneyimler kendi doğal ortamında gözlenerek iletişim etnografisi araştırmalarıyla incelenebilir.
Etnografi, kültürel antropoloji biliminin yaygın olarak kullandığı yöntemlerden birisidir. Antropolog, incelemek istediği topluluklarda belirli bir süre onlar gibi yaşayarak gereksinimlerine göre fotoğraf çeker, video kaydı yapar, sistematik gözlemlerini ayrıntılı biçimde yazar, günlüğüne notlar alır ya da görüşme yaparak veri toplayabilir.
İletişim etnografisinde de aynı veri toplama araçları kullanılabilir. Örneğin, izleyici araştırmalarında, araştırmacının kendisi de izleyicilerle birlikte televizyon programlarına katılabilir, gözlem ve görüşmeler yapar, gerektiğinde fotoğraf çeker, günlük yazar ya da video kayıtları oluşturabilir. Çok sayıda veri toplama aracı kullanılarak bulguların, geçerliği ve güvenirliği artırabilir. Araştırmacı, bütün bu veri toplama araçlarıyla elde edilen bilgileri daha sonra çeşitli yöntemlerle çözümleyerek izleyicilerle ilgili betimlemeler yapar.
İletişim teknolojilerinin gelişimiyle paralel iletişim etnografisi araştırmalarında da farklı yaklaşımlar görülmeye başlanmıştır. Örneğin internet etnografisi denilen yaklaşımda araştırmacı; yeni medya aracılığıyla ortaya çıkan metinleri ya da bunu ortaya çıkaran süreçleri inceleyebilir, sosyal paylaşım ağlarında insanlarla görüşme yapabilir, çevrimiçi sohbetlere katılabilir ve gerektiğinde araştırmasını desteklemek için gerçek ortamlarda da veri toplayabilir.
Araştırmacı toplulukla ne kadar fazla zaman geçirirse yorumlarının güvenilirliğini de aynı ölçüde artacaktır. Ayrıca internet etnografisi yönteminde metinsel analiz yapıldığı için ATLAS.ti, NVivo ya da Alceste gibi niteliksel veri analizi yazılımları kullanılabilir. Bazı araştırmacılar ise internet etnografisi kantitatif yöntemlerle bir arada kullanarak analiz sonuçlarını daha güvenilir ve genellenebilir hale getirmeye çalışmıştır.
Eleştirel söylem çözümlemesi, metin içinde egemen söylemlerin hangi biçimde kurulduklarını ortaya çıkarmaya yönelik çalışmaları içermektedir. Söylem çözümlemesi dille ilgilidir. Ancak, eleştirel söylem çözümlemesi, söylemin ideolojik boyutunun çözümlenmesidir. Özer’e göre, ideolojiler büyük ölçüde söylem aracılığıyla yayılmaktadır. İdeolojinin dilde anlatım bulması söylemle doğrudan ilişkilidir.
Söylem, ideolojilerin yeniden üretiminde ve günlük ifadelerde önemli bir role sahiptir. İdeoloji, aynı zamanda gündelik yaşamımız içinde de yer almakta ve bireyleri etkilemektedir. Söylemlerimizin çoğu ideolojik temelli görüşlerimizi yansıtmaktadır.
İdeolojik düşüncelerimizin çoğunu ilk olarak ebeveynlerimizden, sonra arkadaşlarımızdan ve öteki grup üyelerini dinleyerek öğreniriz. Ayrıca, televizyon programları, okuduğumuz kitaplar, reklamlar, gazeteler ve günlük konuşmalar da ideolojilerimizi belirlememize katkı sağlamaktadır.
İdeolojik araçların en önemlisi medyadır. Bu alanda çalışan iletişim araştırmacılarına göre, bu nedenle haberde egemen ideoloji yeniden üretilmektedir. Eleştirel haber çalışmaları, haber metinleri üzerinde yapılmakta ve bu çalışmalarda haberin söyleminde yapılan ideolojik üretime dikkat çekilmektedir.
Söylemin çözümlenmesi; yazılı, sözlü ve görsel metinler içerisinde ifade edilen ideolojilerin ortaya konması için bir yol sağlamaktadır. Kısaca, eleştirel söylem araştırmacıları, eşitsizliğin ve egemenliğin yeniden üretiminde söylemin önemini vurgulamaktadırlar. Bununla beraber, bazı araştırma konularının seçiminde de rehberlik sağlamışlardır.
Örneğin, haber söyleminde ırkçılığa karşı göçmenler ve mülteciler, erkek egemenliğine karşı kadınlar, cinsel baskı ve şiddete uğrayanlar araştırma konusu olarak seçilerek bu durum ortaya konmaya çalışılmaktadır.
