Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Başkanı Mustafa Yılmaz, "mevzuata aykırı sürelerde fatura düzenlendiği" gerekçesiyle İBB iştiraki İGDAŞ hakkında soruşturma başlattıklarını açıkladı. Bu haberin yarattığı algıya baktığımızda ise fatura bedellerini olması gerektiğinden daha yüksek düzenlediği şeklinde oldu. Öncelikle dağıtım şirketleri tedarik ettikleri doğalgazı herhangi bir karjı marjı koymadan tüketiciye yansıttıkları için doğal gaz fiyatlarındaki bir artışın zaten İGDAŞ'a ek bir katıkısı olmamakla birlikte diğer dağıtım şirketlerinden farklılaşmasına da imkan yoktur. Bununla birlikte benzer fatura yükselişleri elektrik fiyatlarında da gözlemlenmesine rağmen herhangi bir tüketici şikayeti yapılmaması veya herhangi bir elektrik dağıtım şirketine soruşturma açılmaması da ayrıca ilgi çekici bir durum.
Doğal Gaz Piyasası Değer Zinciri
Tüketicilerin çoğunun gözden kaçırdığı konu doğal gaz fiyatlarına zam geldiği zaman bu zam dağıtım şirketleri tarafından karar verilen veya uygulanan bir durum değildir. Öncelikle kısaca doğal gaz dağıtım faaliyetinde sonrasında kesilen faturanın maliyet kalemlerine ve bu maliyet kalemlerinin çıktısı oldukları alt pazarların işleyiş mekanizmasına kısaca bir bakalım.
Doğalgaz dağıtımı rekabete açık olmayan bölgesel tekel olarak tanımlanmış ve dağıtım şirkelerinin tarifeleri EPDK tarafından düzenlenmektedir. Doğal gaz dağıtım şirketleri doğal gazın ticaretini değil, dağıtımını ve taşımasını yaptıkları için doğalgaz fiyatlarındaki artışları direk olarak faturaya yansıtmak (back-to-back) durumundadırlar. Söz konusu doğal gaz tedariği BOTAŞ (piyasanın yaklaşık %85’i) ve özel toptan satış şirketleri vasıtasıyla yapılmaktadır. Dağıtım şirketleri alım fiyatının üzerine EPDK tarafından düzenlenmiş taşıma bedelini eklenerek nihai tüketiciye satılmaktadır. Dağıtım bölgesi dahilindeki serbest tüketici statüsünde olan kullanıcılara satış yapan toptan satış şirketleri sattıkları gaz miktarı üzerinden taşıma bedelini dağıtım şirketine ödemektedir. Dağıtım şirketlerinin tüketimden tahsil ettikleri taşıma bedeli ile sisteme yeni bağlanan abonelerden aldıkları bağlantı bedelleri ve proje onay bedeli dışında geliri bulunmamaktadır.
Bununla beraber yeni abonelerden alınan bağlantı bedelleri ve gelir değil yükümlülük olmakla birlikte güvence bedelleri yatırım aşamasında nakit akışına önemli katkıda bulunmaktadır (-ki zaten doğal gaz dağıtım şirketlerini gaz satışından herhangi bir kar payları olmadığı için asıl revaçta tutan bu “cash-cow” durumları ve EPDK’nın belirlediği tariflerle almaya hak kazandıkları reel getiri oranlarıdır. Özellikle son 1-2 yıldır yaşadığımız yüksek enflasyonist ekonomilerde bu tarz garanti reel getirili şirketlerin değeri daha katlanmaktadır.
Doğal Gaz Zamları
Doğal gaza üst üste zamlar geldi. Peki ama neden? Diğer zam gelen kalemlerden farkı var mı? 2017 yılı sonlarından itibaren özellikle özel toptan gaz tedarikçisi şirketler alım fiyatlarının BOTAŞ'ın belirlediği baz satış fiyatından yüksek kalması nedeniyle kontrat büyüklüklerine bağlı olarak önemli zararlar ettiler. 2018 yılında ise birçok özel tedarikçi ellerindeki gazı BOTAŞ'a satarak ayakta kalmaya çalıştı ve sattı da. Ha böyle olunca piyasadaki zararın büyük kısmına BOTAŞ katlandı. Bu zarar da varlık fonu içerisinde bir şekilde ertilemedi. Burada belirleyici olan BOTAŞ'ın Gazprom’dan gazı kaça aldığı ve dolaylı etkenler de bizim Rusya ile olan ilişkilerimiz, petrol fiyatları ve gazpromun gaz fiyat modelindeki diğer değişkenlerdir.
Grafikteki dönemlere dikkat edersek özellikle seçim dönemlerinde gaz fiyatlarına zam veya düzeltme yapılması gerekirken popülist politikalar nedeniyle herhangi bir artış yapılmadığı ve şimdi bu bekletilen zam/düzeltmelerin 4 yıllık seçimsiz dönemde yapıldığını görüyoruz. Halka arz/özelliştirmesi bir türlü gerçekleşmeyen en büyük doğal gaz dağıtım şirketinin hisselerinin büyük çoğunluğunun hala İBB'nin elinde olmasının bu soruşturmalarla bir ilgisi olup olmadığını ve İGDAŞ’ın özelleştirmesinin kısa zamanda tekrar gündeme gelip gelmeyeceğini ise zaman gösterecek fakat fatura artışları sorgulanırken yukarıda açıklanan değer zinciri kapsamında yorumlanması daha objektif ve doğru sonuçlar elde edilmesine yardımcı olacaktır.
